ΓΙΑ ΤΑ ΑΓΙΑ ΘΕΟΦΑΝΕΙΑ
Σήμερα ξεκινάμε να εορτάζουμε την μεγάλη εορτή των Αγιων Θεοφανείων του Κυρίου ημών Ιησού Χριστού, όταν εβαπτίσθη υπό του Ιωάννου του Προδρόμου στον ποταμό Ιορδάνη.
Ο Προφήτης Ιωάννης ήταν σκεύος εκλογής του Θεού, γεγονός που αποδεικνύεται και από το ότι η αναγγελία της σύλληψής του έγινε μέσα στο ναό κατά την ώρα της λατρείας, ενώ με την άγια πορεία που ακολούθησε αναδείχθηκε πρώτος ανάμεσα στους προφήτες και τους αποστόλους. Έκλεισε τον κύκλο των Προφητών και άνοιξε τον κύκλο των αποστόλων. Ήταν γεμάτος με το Άγιο Πνεύμα ενόσω ακόμη βρισκόταν στην κοιλιά της μητέρα του. Και όπως είχε προαναγγείλει ο αρχάγγελος Γαβριήλ, αυτός θα προπορευόταν του Μεσσία και με το προφητικό του χάρισμα θα καλούσε τους ανθρώπους σε μετάνοια και θα γινόταν αιτία να επιστρέψουν πολλές ψυχές στον Θεό και σε πολλές οικογένειες να επικρατήσει η συνεννόηση και η γαλήνη.
Σε αντίθεση με τους άλλους προφήτες, αυτός ἀξιώθηκε όχι μόνο νὰ προαναγγείλει τὴν ελευσή του Μεσσία αλλὰ καὶ νὰ Τὸν δεί καὶ νὰ Τὸν δείξει στοὺς μαθητές του. Ετσι ο Τίμιος Πρόδρομος έγινε η γέφυρα ποὺ ενώνει τὴν Παλαιὰ μὲ τὴν Καινὴ Διαθήκη η, όπως αναφέρει ὁ άγιος Θεόδωρος ο Στουδίτης σ’ ένα θαυμάσιο εγκωμιαστικό του λόγο, ο άγιος Ἰωάννης είναι «τὸ άνθος ποὺ φύτρωσε κι άνθισε στὸ μεσοδιάστημα του Νόμου καὶ τής Χάριτος‧ τὸ άστέρι ποὺ προανήγγειλε τὴν ανατολὴ τού Ηλίου τῆς Δικαιοσύνης, ο στρατιώτης ποὺ προέτρεξε γιὰ νὰ κηρύξει τὸν ερχομὸ του βασιλιά όλης τής κτίσεως».
Επιπλέον ο άγιος Ἰωάννης είναι ο μόνος Προφήτης του οποίου η δράση καὶ η αποστολὴ προφητεύθηκε πρὶν γεννηθεί. Πράγματι, αυτὸς είναι εκείνος γιὰ τὸν όποίο είχε γράψει ὁ προφήτης Μαλαχίας: «Ἰδοὺ εγὼ αποστέλλω τὸν αγγελόν μου πρὸ προσώπου σου, ος κατασκευάσει τὴν οδόν σου έμπροσθέν σου» (Λουκ. ζ΄ 27)· δηλαδή, ιδοὺ εγὼ θὰ στείλω πρὶν απὸ Σένα τὸν απεσταλμένο μου, ο οποίος θὰ προετοιμάσει τὸ δρόμο μπροστά σου καὶ θὰ προπαρασκευάσει τὶς ψυχὲς νὰ Σὲ δεχθούν.
Το γεγονός που εορτάζουμε ονομάστηκε απο την εκκλησία μας Θεοφάνεια ή Επιφάνεια, ενώ παρόμοια ακόμη ονομάζεται εορτή των Φώτων, καθώς την χαρακτηρίζει ο Αγιος Γρηγόριος ο Θεολόγος, ένεκα του φωτισμού των κατηχουμένων ο οποίος λάμβανε χώρα κατά το βάπτισμά τους. Την ημέρα των Θεοφανείων δια της εμφανίσεως της Αγίας Τριάδος και της συμμαρτυρίας του Ιωάννου του Προδρόμου, αποκτήσαμε την επίσημη απόδειξη οτι ο Υιός και Λόγος του Θεού είναι ο Είς εκ της Αγίας Τριάδος, ο οποίος έγινε άνθρωπος για να σώσει το ανθρώπινο γένος από την αμαρτία, το διάβολο και τον θάνατο.
Η φωνή του Πατρός μαρτυρεί οτι ο Χριστός είναι ο αγαπημένος του Υιός. Σύμφωνα με τον ευαγγελιστή Ματθαίο η αναφορά αυτή γίνεται στο τρίτο πρόσωπο: Τούτος είναι ο Υιός μου ο αγαπητός εις τον οποίο ευαρεστούμαι-ευδόκησα» (Ματθ. 3:17). Ο ομιλητής, ο Πατήρ, μαρτυρεί για τον Υιό Λόγο. Ο Λόγος του Θεού γεννήθηκε απο τον Πατέρα προ πάντων των αιώνων, και αυτή η γέννηση είναι το χαρακτηριστικό της υποστάσεως του δευτέρου προσώπου της Αγίας Τριάδος.
«Σύμφωνα με τον Αγιο Γρηγόριο τον Παλαμά, αυτό που είναι άξιο προσοχής είναι τα λόγια εν ώ ηυδόκησα. Για να κατανοήσουμε την σημασία αυτής της φράσεως γενικώτερα την αξία και την σπουδαιότητα της ενανθρωπήσεως του Υιού του Θεού, πρέπει να κατανοήσουμε την διαφορα ανάμεσα στην ευδοκία του Θεού και στην υποταγή στο θέλημά Του.
Το θέλημα του Θεού μερικές φορές εργάζεται κατ’ ευδοκίαν, όταν ο Θεός το θελήσει, και μερικές άλλες φορές κατά παραχώρησην. Ο Θεος ήξερε οτι επρόκειτο να επέλθει η πτώση του ανθρώπου. Δεν εδημιούργησε τον άνθρωπο με αυτό το σκοπό, αλλά στο τέλος την παρεχώρησε διότι ο ίδιος ο άνθρωπος το επιθυμούσε. Ο Θεός δεν παραβιάζει την ανθρώπινη ελευθερία και το αυτεξούσιο. Ετσι ο θάνατος, οι ασθένειες, και τόσα άλλα κακά παραχωρήθηκαν απο τον Θεό, παρ’ όλο που ο Ιδιος δεν τα είχε προγραμματίσει.
Πάνω στο ίδιο θέμα ο Αγιος Γρηγόριος ο Παλαμάς λέει οτι η μαρτυρία του Πατρός δια τον Υιόν Του δείχνει οτι η ενανθρώπιση ήταν θέλημα του Πατρός κατ’ ευδοκίαν. Αυτό σημαίνει οτι η ενανθρώπηση ήταν προγραμματισμένη απο τον Θεό ανεξάρτητα από την πτώση του ανθρώπου, εφ’ όσον μόνον μέσα απο την ένωση του κτιστού με το άκτιστο, μέσα στην υπόσταση του Λόγου μπορεί να σωθεί η δημιουργία.
Αγαπητοί μου, η εορτή των Θεοφανείων αναδεικνύει μεγάλες θεολογικές αλήθειες που αφορούν στο βάπτισμά μας. Μόνον όσοι βαπτίσθηκαν στο όνομα του Πατρός, και του Υιού, και του Αγίου Πνεύματος, και έλαβαν το Χρίσμα, μπορούν να ονομάζονται Χριστιανοί. Με το βάπτισμα αποκτάει κανείς την δυνατότητα να γίνει υιός του Θεού και κληρονόμος των αιωνίων αγαθών, εάν εν τω μεταξύ δεν πεθάνει από τον πνευματικό θάνατο που είναι η αμαρτία. Ο Χριστός έδωσε εντολή στους Αποστόλους να κάνουν μαθητές σε όλα τα έθνη «βαπτίζοντες αυτούς εις το ονομα του Πατρός και του Υιού και του Αγίου Πνεύματος, διδάσκοντες αυτούς να τηρούν ολα οσα σας διέταξα» (Ματθ. 28:19-20). Ας προσέξουμε αυτές τις λέξεις βαπτίζοντες και διδάσκοντες να τηρούν, οι οποίες πράγματι μας δείχνουν τον τρόπο με τον οποίο τελειοποιούμαστε πνευματικά. Ο Χριστος μας ζητάει να ζήσουμε μιά ζωή σαν των μαθητών Του, και να τηρούμε όλα όσα μας δίδαξε.
Τι συμβαίνει όταν η Χάρις του βαπτίσματός μας αμαυρωθεί απο την αμαρτία; Τότε χρειάζεται ένα άλλο βάπτισμα, εκείνο της μετανοίας και των δακρύων, το οποίο είναι καθαρτικό και βοηθάει τον άνθρωπο να αποκατασταθεί στην προηγούμενη δόξα του. Λέει χαρακτηριστικά ο Αγιος Γρηγόριος Νύσσης: «ακόμη και ένα δάκρυο μετανοίας είναι ισοδύναμο με το νερό του βαπτίσματος, και ένας αναστεναγμός με πόνο μπορεί να φέρει πίσω την Χάρη η οποία είχε αναχωρήσει για λίγο». Μέσα λοιπόν απο αυτή την πνευματική προοπτική πρέπει να βλέπουμε και εμείς το μυστήριο της μετανοίας και της εξομολογήσεως, και να το κάνουμε αναπόσπαστο κομμάτι της χριστιανικής μας ζωής, χρησιμοποιώντας το για να προσεγγίσουμε την Βασιλεία του Θεού.
π. Κωνσταντίνος Μανέτας
SUNDAY OF THEOPHANY
Today we start celebrating the Divine Theophany of our Lord Jesus Christ when He was baptized by John the Forerunner in the River Jordan. Christ’s baptism took place when He reached the age of thirty years, before He began his formal work of teaching for the salvation of mankind. This event is called by our Church Theophany or Epiphany, while likewise it is also called the feast of Lights as Saint Gregory the Theologian characterizes it, because of the illumination of the catechumens that takes place at their baptism.
The words «theophany» and «epiphany» are of Greek origin and mean the visible manifestation of God and the appearance of God before someone, in this case before the world. The word «theophany» was taken from an apostolic passage related mostly to Christ’s Nativity, in which Saint Paul writes to his disciple Timothy: «God was manifested in the flesh, justified in the spirit, seen by Angels, preached among the gentiles, believed on in the world, received up in glory» (1Tim. 3:16). The word «epiphany» comes from the epistle addressed to Titus «the grace of God that brings salvation has appeared –epephanei- to all men» (Tit.2:11), and is related mostly to Christ’s baptism, for it was then that people recognized the Grace of divinity. That day, through the manifestation of the Holy Trinity and the confession of John the Forerunner, we obtained the official recognition that the Son and Word of God is the «one of the Trinity» Who became man to save the human race from sin, the devil and death.
The Grace of God referred to by Saint Paul in the above mentioned passage is the uncreated energy of God, the gift of the Holy Spirit through Which He gives His gifts to man in tender mercy and good will. Saint John the Evangelist says that the Law was given through Moses, whereas the Grace and Truth came through Jesus Christ (John 1:17). Christ in this way rejuvenates human nature with His divine energy, His Grace, so that human nature is redeemed by sin and death and brought into union with God. He thus «deifies» humanity.
The voice of the Father bears witness and gives assurance that Christ is His beloved Son. According to the Evangelist Matthew, it is quoted as said in the third person: «This is my beloved Son in whom I am well pleased» (Matt. 3:17). The speaker, the Father, bears witness about His Word, His beloved Son. The Word of God was born of the Father before all ages, and this birth is the hypostatic characteristic of the second Person of the Holy Trinity. What is noteworthy according to Saint Gregory Palamas, is the «in whom I am well pleased». In order to see the value of this phrase and generally the value and importance of the incarnation of the Son of God, we must note the difference between God’s good pleasure and a surrender to His will. The will of God sometimes works by good pleasure, when God wills it, and sometimes by concession.
God knew that man’s fall would come. He did not create man for that, but finally He conceded it because man himself wanted it. God cannot abolish man’s freedom and therefore many problems are created, which however, He lets happen. Death, illnesses and so much else have been permitted by God, but He Himself had not planned them.
In the same frame of reference, Saint Gregory says that the Father’s assurance about His Son shows that the incarnation was God’s will according to His good pleasure. It means that the incarnation was «programmed» by God independently of the fall of man, because it is only through the union of created with uncreated in the hypostasis of the Word that creation can be saved.
In his epistle to Titus, Saint Paul pointing out: «according to His mercy He saved us, through the washing of regeneration and renewing of the Holy Spirit» (Tit. 3:5). The washing of regeneration, baptism, and the renewing of the Holy Spirit, chrismation, are essentials of our faith. Jesus taught we are born from above through water and the Spirit (John 3:5). Peter preached salvation in Christ through being baptized and receiving the gift of the Holy Spirit (Acts 2:38).
Beloved, the feast of the Theophany or Epiphany, points to many great theological truths concerning our own Baptism. Only those who have been baptized in the name of the Father, the Son and the Holy Spirit and have been anointed, can be called Christians. Through Baptism one receives the power to become a son of God and an inheritor of the eternal goods, if in the meantime he does not die of intelligible death, which is sin. Christ gave a commandment to His Disciples, to make disciples of all the nations, «baptizing them in the name of the Father, and the Son and the Holy Spirit, teaching them to observe all things that I have commanded you» (Matt. 28:19-20). Let us note these words, baptizing and teaching to observe, these are truly showing us the manner in which we are spiritually perfected. We are asked to live a life like the Disciples, observing all of Christ’s teachings!
What happens then, when the Grace of our own Baptism is clouded by sin? It is then that another baptism, that of repentance and tears has to follow, a form of purification through which man can reach his former glory. Saint Gregory of Nyssa says characteristically: «Even one tear of repentance is equivalent to the water of baptism, and a painful groan brings back the grace which had departed for a while». Through this spiritual prism we can look then at repentance and confession, and make them a part of our Christian life, using them as vehicles to carry us to the Kingdom of God.
Fr. Konstantinos Manetas
